Poczucie własnej wartości Dziecka

Poczucie własnej wartości dziecka – fundamenty warunkujące jego rozwój i elementy niezbędne do prawidłowego kształtowania…

W ramach obchodów Światowego Dnia Zdrowia Psychicznego warto pochylić się niżej nad zagadnieniem poczucia własnej wartości. Jak pisze Edmund J. Bourne „poczucie własnej wartości wyraża się w myśleniu, emocjach oraz postępowaniu i oznacza, że akceptujesz i szanujesz siebie, ufasz sobie i w siebie wierzysz”. Ta podstawa daje szansę na to, by żyć w zgodzie ze swoimi zaletami i słabościami, bez nadmiernego samokrytycyzmu oraz by wierzyć, że zasługuje się na coś dobrego. Pozwala też dążyć do zaspokojenia swoich potrzeb, aspiracji i realizacji celów, a dzięki stałości swoich emocji i zachowań daje poczucie ciągłości oraz spójności, mimo wyzwań i zmian zachodzących w otoczeniu.

W publikacjach internetowych można spotkać się z licznymi poradami na temat kształtowania poczucia własnej wartości u dzieci. Najczęściej podnoszona jest kwestia stosowania w wychowaniu pochwał lub nagród. Jednakże nie są to jedyne i wystraczające czynniki do budowania poczucia wartości dziecka. Oczywiście ważne jest to, co mówimy do dziecka i w jaki sposób, jednak niezbędne jest przy tym modelowanie postawy pełnej szacunku wobec potrzeb i granic drugiego człowieka. Istotnym jest, by w procesie wychowania dziecko zbierało tego typu doświadczenia – było ich „biorcą”, ale też „dawcą”.

W swoim wykładzie dotyczącym omawianej tematyki, psycholog/psychoterapeuta Magdalena Sękowska zwraca uwagę na fundamentalne kwestie warunkujące rozwój poczucia własnej wartości u dziecka, podkreślając, że jest to złożony proces zachodzący każdego dnia, od momentu pojawienia się dziecka na świecie.   

Za wyżej wymienioną autorką / specjalistką można stwierdzić, iż bazową kwestią jest:

• Jasna struktura rodziny

Oznacza to, że każdy z jej członków ma przypisane role do wypełnienia i są one jasno określone np. mama i tata są również dla siebie mężem i żoną;  mama jest mamą dla swojego dziecka i nią pozostaje mimo obecności swojej matki/teściowej etc. Dzięki temu dziecko wie do kogo może się zwrócić w sytuacji trudnej, czego oczekiwać i jakiego rodzaju wsparcia  ma szansę uzyskać. Ponadto poprzez obserwację „uporządkowanej rodziny” uczy się szacunku dla innych osób oraz dla ich granic.

Ponadto warto, by każdy z domowników miał swoją przestrzeń, która zapewni mu poczucie intymności i prywatność. W przypadku dziecka ważnym jest, by mogło ono czuć się gospodarzem swojego pokoju. By przestrzeń ta była urządzona w sposób dostosowany do jego potrzeb i upodobań. Istotnym jest, aby dziecko mogło samo decydować o swoich zabawkach lub innych przedmiotach, by miało do nich swobodny dostęp. W ten sposób rozwija się u dziecka poczucie sprawstwa – samo tworzy proces zabawy, podejmuje decyzję jak się bawić i czym.

Innym elementem wpływającym na rozwój zaufania do siebie samego, budującym ufność w możliwość poradzenia sobie również ze swoimi przeżyciami, jest samodzielne spanie (w swoim łóżku, bez obecności rodziców).

W częściach wspólnych dla wszystkich domowników, takich jak łazienka, ważnym jest natomiast przestrzeganie prawa do intymności osób z nich korzystających np. poprzez pukanie do drzwi, zapytanie o pozwolenie na wejście do  środka etc.

• Komunikacja

Zarówno komunikacja niewerbalna, jak i werbalna odgrywa jedną z głównych ról w procesie kształtowania małego człowieka. Jest dla niego informacją, jak jest postrzegany przez otoczenie.

Tutaj warto zwrócić uwagę na sposób w jaki zwracamy się do dziecka – w jakiej formie używamy jego imienia (wskazane jest używanie imienia adekwatnie do wieku dziecka), czy nie posługujemy się określeniem, którego ono nie lubi lub nie akceptuje. To w jaki sposób nazywamy dziecko odzwierciedla jego wartość, siłę i jego granice.

Dla rozwoju poczucia własnej wartości dziecka znaczenie ma również rodzaj kierowanych do niego komunikatów. Budującymi i wzmacniającymi są te o charakterze relacyjnym typu: „ lubię z Tobą chodzić na spacery”,  „cieszę się, że mam taką córkę”, „doceniam, że mi to mówisz” etc. oraz te dające przyzwolenie na działanie, czy bycie sobą typu „ spróbuj, możesz, potrafisz,…”  Mało istotne dla omawianego aspektu są komunikaty informacyjne – nakazy, zakazy, przekazywanie faktów.

Należy pamiętać o tym, by komunikacja z dzieckiem była komunikacją „wprost” – z zachowaniem kontaktu wzrokowego, a formułowane wypowiedzi były krótkie, konkretne dostosowane do wieku odbiorcy. Używanie nadmiaru pojęć abstrakcyjnych np. „przemyśl swoje zachowanie”, „zaufaj pani”, szczególnie w stosunku do małego dziecka, wywołuje w nim stan bezradności – brak zrozumienia treści komunikatu powoduje, że nie może ono sprostać stawianym przed nim oczekiwaniom.

• Akceptacja uczuć.

Pozwolenie dziecku na przeżywanie pewnych stanów emocjonalnych, nawet tych mniej przyjemnych takich jak złość, smutek, lęk powoduje, że uczy się je zauważać, rozpoznawać i radzić sobie z nimi, co w konsekwencji buduje w nim poczucie sprawstwa i zaufania do siebie. Jednakże warto w tym miejscu podkreślić, że regulacji emocji dziecko uczy się od rodziców, zatem oni sami muszą najpierw nauczyć się rozpoznawać swoje emocje, nazywać i je komunikować.

• Bliskość

Ważne jest by indywidualizować kontakt z dzieckiem, dostosowywać go do preferencji dziecka, dzięki czemu będzie mogło poczuć się zauważone. Należy pamiętać, że do zbudowania bliskości nie jest ważna ilość czasu spędzanego razem, a jego jakość, uwaga poświęcona drugiej osobie. Im mniej będziemy skoncentrowani na zadaniu, a skupimy się na byciu ze sobą, tym większą szansę będziemy mieć na wnikliwe przyjrzenie się naszemu dziecku i lepsze jego poznanie.

Pozostając w temacie poczucia własnej wartości warto podkreślić także czynniki, które negatywnie wpływają na proces jego kształtowania i obniżają samoocenę dziecka.

Joanna Obuchowska (pedagog, terapeuta pedagogiczny) w swoim artykule  „Samoocena w procesie uczenia się” wymienia następujące czynniki:

• zbyt wysokie wymagania i oczekiwania rodziców i nauczycieli
• brak wsparcia ze strony bliskich osób
• duża wrażliwość emocjonalna dziecka
• niezaspokojone potrzeby
• rozpamiętywanie doznanych porażek
• nadopiekuńczość – ciągłe wyręczanie przez innych, co umacnia dziecko w przekonaniu, że samo nie jest w stanie sobie poradzić
• etykietowanie
• wzbudzanie motywacji zewnętrznej- np. nagradzanie pieniędzmi za dobre oceny,
• brak reakcji na usztywniony sposób myślenia dziecka („nie umiem”, „to jest za trudne”, „nie dam rady” itd.).

Skutkami niskiej samooceny są u dziecka natomiast:

• brak umiejętności radzenia sobie ze zmianami,
• trudności z przyjmowaniem krytyki,
• kłopoty z podejmowaniem prostych decyzji,
• nadmierny stres związany z nadchodzącymi wydarzeniami,
• towarzyszące dziecku poczucie wstydu

W związku z powyższym należy mieć świadomość, że niska samoocena w dużej mierze      wpływa na proces uczenia się i rozwój poznawczy dziecka.

Elementami niezbędnymi do kształtowania prawidłowej samooceny dziecka oraz poczucia własnej wartości są między innymi:

• akceptowanie dziecka takim, jakie jest, bez oceniania, porównywania do innych
• bezwarunkowość w kontaktach („Jestem przy Tobie, nawet jeśli coś nabroisz. Pomogę Ci przetrwać trudne chwile”.); dziecko musi czuć, że nawet kiedy rodzice się na nie złoszczą, to ich uczucia do dziecka są stałe,
• nauka wyrażania swoich uczuć, tak aby zwiększyć szansę na bycie zrozumianym
• rozwijanie w dziecku umiejętności rozwiązywania problemów
• stwarzanie okazji do podejmowania decyzji, dokonywania wyborów
• zaakceptowanie, że w nauce można popełniać błędy
• docenianie wkładu i wysiłku dziecka, a nie tylko efektu
• nauka radzenia sobie z porażką – pozwólmy dziecku przegrać podczas gry w „planszówki”, najlepiej uczyć się przegrywać w bezpiecznym środowisku
• mówienie dziecku o swoich uczuciach do niego („lubię z Toba przebywać..”, „kocham Cię”, „jesteś dla mnie ważny”,itp.)
• kształtowanie pozytywnego nastawienia (powstrzymajmy się przy dziecku od narzekania, pesymistycznego myślenia, gdyż dzieci przejmują nasz sposób myślenia)
• zapraszanie do współpracy (co buduje poczucie przynależności do wspólnoty)
• zachęcanie dziecka do samodzielnego rozwiązywania konfliktów z rówieśnikami (nie włączajmy się w konflikt między dziećmi, póki nie dochodzi do niebezpiecznych zachowań).

Na zakończenie warto podkreślić, to na co również uwagę zwracała w. w. psycholog, Pani Magdalena Sękowska. A mianowicie, że na poczucie własnej wartości dziecka (a w wieku  późniejszym i na jego gotowość do odejścia z domu), wpływa także dobrostan psychiczny jego rodziców. Dopiero wówczas, gdy dziecko będzie wiedziało/ czuło, że rodzic jest szczęśliwy, zadowolony ze swojego życia, spełnia się również w innych rolach, niż tylko mamy i taty, będzie gotowe wykorzystywać swój potencjał i bez poczucia lęku lub winy wyruszyć w świat.

Opracowanie:

mgr L. Witaszczyk – Robak

mgr J. Konopka

Bibliografia:

• Edmund J. Bourne „Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi” Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011
• Sękowska Magdalena; Strefa Psyche Uniwersytetu SWPS https://www.youtube.com/watch?v=WOJbfQe3hFI
• Joanna Obuchowska „Samoocena w procesie uczenia się” Sygnał – magazyn wychowawcy, nr 04 (061) kwiecień 2018r.
• Magdalena Perzyńska „Jak budować pewność siebie u dzieci” famiga.pl