mgr Urszula Poradowska
 | Rozwój dziecięcej techniki chwytu i trzymania przebiega w następujących po sobie krokach. Opóźnienia lub braki poszczególnych etapów rozwoju mogą znacznie utrudniać późniejszą naukę pisania. Od dnia narodzin obserwujemy i stymulujemy rozwój ruchowy naszej pociechy. Rozwój manualny dziecka (czyli prościej mówiąc: rąk, dłoni i palców) przebiega od ogółu do szczegółu – najpierw maluch ćwiczy mięśnie ramion, potem dłoni, dopiero na samym końcu, kiedy ruchy przedramion i dłoni staną się swobodne i płynne, wzrasta precyzja dziecięcych paluszków. Kredki, farby i nożyczki – to najlepsi przyjaciele kilkulatka! Aby wy ćwiczyć niesprawne dziecięce palce, zachęcaj trzylatka do swobodnego bazgrania na dużych arkuszach, a pięcio -, sześciolatka poproś o kolorowanie rysunków, łączenie kropek albo rysowanie po śladzie (taka zabawa to dobry wstęp do nauki pisania). |
Na początek daj malcowi do ręki grubą kredkę świecową lub drewnianą trójkątną, którą łatwo trzymać w ręce. Kup też farby do malowania palcami. Malowanie nimi sprawi dziecku radość i uwrażliwi koniuszki palców lub dłonie na dotyk. Nie musicie malować tylko na kartce papieru, można to robić na podwórku kolorow ą kredą na chodniku, asfalcie, patyczkiem na pisaku, a w domu np. farbkami na jajkach.
Można też wspólnie od świeżyć małe mebelki czy kuchenne krzesła. Pamiętaj, że ćwiczenia dłoni i palców muszą być świetną zabawą, a nie tylko ciężką pracą. Kiedy znudzą się malcowi kredki, zabierz go ze sobą do kuchni. Gotowanie to świetna gimnastyka. Maluch może samodzielnie mieszać sos, smarować chleb masłem, obierać ugotowane jajka albo zagniatać ciasto. W ten sposób nie tylko doskonale się bawi, ale też doskonali umiejętności dłoni i ćwiczy koordynację oko – ręka.
Najlepiej jest, kiedy maluch ćwiczy obie ręce w tym samym stopniu. Młodsze dzieci jednego dnia chwytają klocki prawą dłonią, następnego robią to lewą. Dopiero po szóstym roku życia można mieć pewność, że ręka, którą maluch posługuje się częściej, na zawsze zostanie dominująca. Pamiętaj jednak, aby nie “przestawiać” dziecka z lewej ręki na prawą – to może zaburzyć jego rozwój fizyczny, a nawet w przyszłości wywołać kłopoty z nauką.
Jednak w dzisiejszych czasach warunki rodzinne wspierania zdolności i gotowości dziecka bywają bardzo różne. Są rodziny, w których znajduje się czas na zabawę z dziećmi, malowanie, majsterkowanie, jak również są rodzice, którym z różnych powodów brakuje na to czasu.
Niektóre dzieci już w wieku przedszkolnym mają wiele obowiązków i zajęć, albo większą część czasu wolnego spędzają przed telewizorem czy internetem. Z tego powodu mają one zdecydowanie mniejszą ilość ruchu i zabaw na świeżym powietrzu.
Wiele pozornie nieznaczących, codziennych czynności obecnie zanika w ich życiu. Dzieci w wieku przedszkolnym często są jeszcze ubierane przez rodziców, płaszczyki są zapinane na zamki błyskawiczne, buty często są zapinane na rzepy.
Następstwa są wyraźnie zauważalne. Nieliczne tylko brzdące będąc w przedszkolu potrafią samodzielnie się ubrać, zapiąć guziki, zawiązać kokardę czy sznurówki, trzymać prawidłowo nóż i widelec podczas jedzenia. W późniejszym okresie tylko niektóre dzieci pomagają przy gotowaniu, obieraniu lub krojeniu żywności.
Obecnie w okresie przedszkolnym coraz rzadziej można spotkać dzieci z dobrym, swobodnym chwytem narzędzia do pisania, prawdopodobnie z tego powodu, że do właściwego trzymania przyboru pisarskiego przywiązuje się małe znaczenie. Gdy tylko pociechy zaczynają rysować, rodzice niezwykle rzadko, od samego początku, układają dziecku przybór do pisania w dłoni we właściwy sposób, gdyż często sami nie wiedzą jak prawidłowo powinien on być trzymany. Narzędzie do pisania mogą trzymać niewłaściwie, a dziecko to naśladuje.
Nieprawidłowy sposób trzymania narz ędzia będzie przyczyną niechęci dzieci do wykonywania różnych czynności manualnych typu: rysowanie, malowanie, a w okresie późniejszym pisanie. Od najwcześniejszych lat zatem należy uczyć dziecko prawidłowego posługiwania się przyborami do rysowania i pisania, co może mu znacznie ułatwić naukę pisania w szkole.
Jak dziecko powinno prawidłowo trzymać kredkę, mazak lub ołówek?
- Właściwe trzymanie narzędzia do rysowania i pisania polega na objęciu go trzema palcami, pomiędzy kciukiem, a palcem środkowym. Palec wskazujący jest oparty na piórze lub kredce. Nieprawidłowe jest trzymanie ołówka “w garści” lub w taki sposób, że środkowy palec leży na ołówku tzw. “małpi chwyt”.
- Palce trzymające ołówek powinny znajdować się w odległości około 1,5 – 2 centymetrów od czubka przyrządu
- Ołówek należy trzymać między palcami bez nadmiernego napięcia mięśni ręki i nacisku na papier (nadmierne napięcie powoduje łamanie grafitu, dziurawienie kartki, a zbyt słabe sprawia, że rysunek jest ledwo widoczny)
Dla dzieci, które nieprawidłowo trzymaj ą narząd do pisania, wskazane są plastikowe nasadki, które umożliwiają skorygowanie chwytu ołówka czy długopisu, swobodne kontrolowanie siły chwytu i nacisku na narzędzie w trakcie pisania lub rysowania.
Używanie nasadki konieczne jest do czasu, kiedy utrwali się właściwy chwyt narzędzia. Oprócz wyżej opisanych nasadek na przybory do pisania w sklepach papierniczych dostępne są kredki i ołówki o przekroju trójkątnym oraz pióra kulkowe z wgłębieniami na palce dla ręki lewej i prawej.
Wskazówki dla dzieci leworęcznych
Należy przestrzegać wyżej wymienionych zasad oraz należy pamiętać, że
· górny koniec ołówka jest skierowany do lewego ramienia
· w trakcie pisania palce powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu, aby nie zasłaniać sobie tego co jest napisane.
Ponadto ładnie pisze ten, kto:
- w czasie pisania siedzi wyprostowany, nie pochyla się
- obie ręce ma oparte na przedramionach, ręka pisząca jest ułożona wyżej niż ręka przytrzymująca zeszyt
- krzesło i biurko powinny być przystosowane do wzrostu, stopy muszą być oparte na ziemi
- używa właściwego narzędzia do pisania, które postawione na papierze i pociągane bez jakiegokolwiek nacisku musi pozostawić ślad, który zadowoli piszącego;
- narzędzie do pisania nie może być ciężkie, zbyt cienkie, zbyt grube, w miejscu trzymania nie może mieć zgrubień, uskoków, złączeń utrudniających swobodne operowanie
- swobodnie porusza narzędziem do pisania, kurcząc i wysuwając trzy palce
- ważną rolę odgrywa światło; jeśli uczeń pisze prawa ręką powinno ono padać z lewej strony, jeśli lewą z przeciwnej strony, nieco bliżej środka osi.
Jeżeli :
– dzieci niechętnie rysują i piszą, z dużym wysiłkiem, unikają rysowania;
– rysunki są ubogie od strony graficznej i kolorystycznej;
– przerysowywanie ró żnych wzorów i schematów sprawia dzieciom trudno ści, co powoduje, że kopie są zniekształcone i niedokładne;
– odtwarzane wzory bywają nieodpowiednio rozplanowane na kartce;
– odtwarzając szlaczki dzieci kreślą je od niewłaściwej strony;
– dzieci mają zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka/ kredki na papier;
– dzieci mają nieprawidłowy chwyt pisarski;
– często mają nieprawidłową postawę ciała w trakcie rysowania czy pisania (np. podpierają głowę ręką lub pokładają się na blacie stołu)
to bardzo ważne dla kształtowania prawidłowego rozwoju ich sprawności manualnej są zajęcia, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisła kontrolą wzroku. Są to tzw. ćwiczenia grafomotoryczne kształcące zarówno motorykę, percepcję wzrokową, jak i koordynację wzrokowo-ruchową.
1. Ćwiczenia ułatwiające opanowanie prawidłowego chwytu i trzymania narzędzia do pisania:
– lepienie kulek z plasteliny, zgniatanie palcami kulek z papieru, wydzieranie drobnych papierków, wyskubywanie nitek,
– kruszenie, rozsypywanie soli, kaszy piasku po tacy drobnymi ruchami palców,
– przypinanie i zdejmowanie klipsów bieli źnianych np. na brzegu zeszytu (z przeciwstawnością kciuka wobec palca wskazującego i środkowego),
– rysowanie w płaszczyźnie poziomej: na papierze leżącym na ławce, gdy dziecko stoi, a jego ręka swobodnie zwisa ku dołowi,
– rysowanie w płaszczyźnie pionowej: na papierze rozpiętym na ścianie lub tablicy, gdy dziecko stoi unosząc rękę na wysokość dolnej części twarzy.
2. Ćwiczenia usprawniające kontrolowanie siły nacisku ręki dziecka w trakcie pisania:
– kreślenie linii, figur, liter, cyfr na tackach z kaszą,
– malowanie farbą za pomocą palca na dużych arkuszach papieru, malowanie farbą za pomocą pędzla do golenia,
– obrysowanie konturów rysunków pozycji stojącej,
– wykonywanie ćwiczeń graficznych przy użyciu różnych narzędzi: kredek, kredek woskowych, węgla rysunkowego, ołówka, długopisu, pióra, pędzli i mazaków różnych grubości.
3. Ćwiczenia relaksacyjne:
– zaciskanie i rozwieranie pięści na przemian, uświadomienie sobie stanu napięcia mięśniowego i rozluźnienia,
– zabawy naśladujące ruchy, np. pryskania wodą, otrzepywanie rąk z wody, wytrzepywanie wody z rękawa, otrząsanie się z wody, strzepywanie nitki z rękawa.
4. Wytwarzanie nawyków ruchowych zwi ązanych z prawidłowym kreśleniem niektórych liter i ich połączeń
– pisanie po śladzie z zachowaniem prawidłowej drogi kreślenia litery
– kreślenie prawidłowych wzorów graficznych liter i ich p ołączeń na tackach z kaszą, mąką, piachem
– rysowanie liter na dużych przestrzeniach, a następnie zmniejszać powierzchnie zapisu aż do liniatury zeszytu
5. Ćwiczenia precyzji ruchów:
ćwiczenia ruchowe usprawniające ruchy rąk i dłoni, nadgarstka, palców jednej i obu rąk:
– Ściskanie w dłoni kulek z gazet, piłeczek ró żnej wielkości i twardości, przedmiotów o ró żnej fakturze i twardości
– Nawijanie włóczki, sznurka na kłębki
– Wyciskanie gąbki w ciepłej wodzie
– Lepienie (z plasteliny, ciasta, modeliny, masy solnej) zwierząt, ludzików, wałeczków, kulek, liter, cyfr
– Kalkowanie, wydzieranie, cięcie nożyczkami
– Obrysowywanie figur geometrycznych, wypełnianie konturów kreskami: poziomymi, pionowymi, skośnymi
– Rozciąganie palców (zahaczonych o siebie, na zewnątrz)
– Nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez o tworki np. w tekturkach, w kratkach do zlewozmywaków.
– Szycie w kartonie, po śladzie
– Przyszywanie guzików
– Przewlekanie sznurowadeł
– “Ukłony palców” – nakładamy na kolejne palce np. włóczkowe pacynki, palec z pacynką “kłania się” i prostuje kilka razy
– Spacery palcami po stole – w różnych ich zestawieniach np. wskazujący i serdeczny, kciuk i mały itp.
– Naśladowanie gry na pianinie, pisania na maszynie
– Odtwarzanie rytmu deszczu
– Ciecie po liniach prostych i falistych
– Stemplowanie
– Wydzieranki z papieru
kreślenie w powietrzu, na tackach z piaskiem i ró żnych technikami graficznymi linii pionowych, poziomych, ukośnych, łamanych, krzywych i figur geometrycznych (koło, elipsa, kwadrat, trójkąt),
rysowanie figur, obrysowywanie kształtów geometrycz nych, pisanie wyrazów bez odrywania ręki od papieru.
6. Ćwiczenia współpracy oka i ręki według następującej kolejności:
– rysowanie po śladzie, wypełnianie wykropkowanych linii, obwodzenie konturów rysunków,
– zamalowywanie rysunków konturowych,
– zakreskowywanie pól rysunku liniami pionowymi, poziomymi, ukośnymi, falistymi,
– wypełnianie rysunku innymi materiałami, np. wydzieranymi skrawkami bibułki, plasteliną lub watą,
– robienie ramki ze szlaczków, wycinanie rysunku,
– wklejanie rysunku do zeszytu.
7. Ćwiczenia rozmachowe czyli rozluźniające napięcie mięśniowe ramienia i przedramienia:
– płynne ruchy ramion z wykorzystaniem patyków ze wstęgą, bibułą
– rysowanie oburącz w powietrzu dużych wzorów np. drzewo, dom, serce,
– rysowanie patykiem na piasku, na dużym papierze, na tablicy: lasek, ślimaków, kół, płotków, fal, kresek, sinusoid, pętelek, ósemek itp.
– pokrywanie dużych płaszczyzn farbami, kredkami, mazakami
– zagadki ruchowe np. naśladowanie ptaków, samolotów, czynności i ich odgadywanie
– naśladowanie czynności np.: marszu w wysokiej trawie, drzewa na wietrze, pływania w rzece
8. Ćwiczenia graficzne:
– pogrubianie konturów figur geometrycznych, prostych szlaczków, obrazków (wysokość wzoru 3 – 4 cm)
– pisanie po śladzie
– pisanie ciągu liter bez odrywania ręki
– łączenie wyznaczonych punktów linią ciągłą
– rysowanie za pomocą szablonów np. figur geometrycznych kopiowanie rysunków przez kalk ę techniczną (folię)
– zamalowywanie kredkami małych przestrzeni (konturów , stempelków, figur, obrazków itp.) rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze
– rysowanie szlaczków obrazkowych
– kończenie zaczętego wzoru (najpierw przez pogrubianie, potem łączenie linii przerywanych, a na końcu samodzielne kończenie płynnym ruchem)
