Wczesne sygnały można zaobserwować już u małych dzieci, przed 2. rokiem życia.
W pierwszych 6-ciu miesiącach życia:
- brak lub znacznie ograniczone zainteresowanie ludźmi, np. twarzą, ignorowanie ich, krótki czas patrzenia na ludzi,
- brak uśmiechu społecznego, czyli odpowiedzi uśmiechem na uśmiech czy też kontakt werbalny inicjowany przez dorosłego,
- brak naprzemiennego uczestnictwa w interakcjach społecznych, nieumiejętność inicjowania i podtrzymywania kontaktu,
- brak odpowiedniej reakcji na komunikaty kierowane do dziecka, brak dostrojenia do emocji okazywanych przez inną osobę, brak dostosowanej mimiki lub niewłaściwa ekspresja,
W drugim półroczu życia:
- brak lub opóźnienie reakcji na własne imię,
- brak wskazywania w celu ukierunkowania uwagi innej osoby na interesujący dziecko obiekt, np. zabawkę, przedmiot,
- brak podążąnia wzrokiem za osobą, pokazywaną zabawką, brak śledzenia tego, co pokazuje lub robi rodzic,
- dziecko sprawia wrażenie jakby było nieobecne, jakby patrzyło „przez osobę”, słaby kontakt wzrokowy,
- uboga wokalizacja lub gaworzenie, szczególnie w trakcie kontaktu z drugą osobą,
- brak domagania się aby być branym na ręce, niechęć do przytulania,
- nierozumienie gestów o charakterze społecznym, np. pa-pa,
Sygnały mogące ujawnić się w 2. roku życia:
- brak zabaw imitacyjnych,
- coraz głębsze deficyty w zakresie komunikacji, rozumianej jako interakcja społeczna i rozwój mowy,
- obecność ograniczonych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywnośći, nietypowa zabawa,
- stereotypowe wzorce ruchowe, czyli powtarzające się ruchy typu trzepotanie rąk, kręcenie wokół własnej osi itp.,
- nadal słaba reakcja na imię, słaby kontakt wzrokowy,
- brak wskazywania na przedmiot celu ukierunkowania uwagi dorosłego, dziecko nie pokazuje przedmiotu, który go interesuje,
Sygnały obserwowane w 3. roku życia:
Utrzymują się zachowania obecne wczesniej, a ponadto:
- zabawy dziecka są mało spontaniczne, powtarzalne, często nietypowe, np. obracanie przedmiotów, ustawianie w szeregi,
- dziecko nie „chwali się” swoimi wytworami, nie przynosi pokazać wykonanych rysunków, budowli z klocków itp.
- brak dzielenia wspólnego pola uwagi – dziecko nie uczestniczy we wspólnej zabawie, raczej bawi się samo w obecności drugiej osoby,
- brak postępu w rozwoju mowy lub obniżenie umiejętności związanych z mówieniem,
- dziecko zachowuje się jakby nie słuchało dorosłego, nie reaguje na kierowane do niego komunikaty, polecenia
ZESPÓŁ ASPERGERA
- Jest zaburzeniem ze spektrum autyzmu, w obrazie którego występują:
- nieprawidłowości w zakresie wzajemnych relacji społecznych, takie jak niedostataczne wykorzystanie kontaktu wzrokowego, mimiki, postawy ciała, gestów w interakcjach, trudności z rozumieniem i adekwatnym reagowaniem na emocje innych osób, trudności we wzajemnej komunikacji, np. dziecko monologuje a nie prowadzi dialog,
- zainteresowania są często ograniczone, silne w stosunku do określonych przedmiotów, czy tematów – mogą, ale nie muszą być nietypowe,
- kompulsywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych,
- stereotypowe manieryzmy ruchowe,
- niechęć do zmian, sztywność,
- u małych dzieci nie obserwuje się opóźnienia rozwoju mowy
- W szkole mogą łatwo stać się celem odrzucenia, wyśmiewania, prześladowania,
WYBRANE OBJAWY
Okres niemowlęcy:
- Osłabiony kontakt wzrokowy
- Niechęć do przytulania się do osób bliskich
- Brak dzielenia pola uwagi
- Dziecko nie angażuje otoczenia i jest szczęśliwe, gdy jest pozostawione samo sobie
- W mniejszym stopniu koncentruje się na ludziach, a w większym na przedmiotach i manipulowaniu nimi
Okres poniemowlęcy:
Utrzymują się zachowania obecne wcześniej, a ponadto:
- W mowie pojawiają się wypowiedzi monologowe, echolalie, język charakterystyczny dla ludzi dorosłych
- Wąskie i specjalistyczne zainteresowania
- Zabawa jest stereotypowa – ograniczona w zakresie naśladowania i odgrywania ról
- Niska elastyczność i otwartość na zmiany
- Stereotypie ruchowe
Okres przedszkolny:
- duży zasób słów, używanie „dorosłych” wyrażeń
- u części dzieci ujawniają się specyficzne uzdolnienia i zainteresowania, np. dinozaury, pociągi, matematyka,
- mniejsza sprawność ruchowa, w tym manualna, słaba koordynacja ruchowa,
- kłopoty z nawiązywaniem relacji z dziećmi, z przystosowaniem się do grupy,
- czasem włączają się w zabawy innych dzieci – dopóki zabawa ich interesuje,
- mogą występować zachowania trudne, agresywne związane z niewłaściwym rozumieniem zachowania innych dzieci,
- wycofanie jest związane z angażowaniem we własne aktywności,
- zabawa jest odtwórcza, schematyczna, powtarzalna, nie występują „zabawy na niby”
W okresie wczesnoszkolnym:
- nieprawidłowości w kontaktach z rówieśnikami, wycofanie,
- nieumiejętność inicjowania i podtrzymywania znajomości, relacje są powierzchowne,
- trudności z dostosowaniem się do zasad,
- nierozumienie niepisanych zasad grupowych,
- nadmierna szczerość, która często odbierana jako brak wychowania,
- mogą być postrzegani jako dziwni,
- poświęcanie dużej ilości czasu na własne, wąskie zaintereswania,
- przywiązanie do rutyny, np. w schemacie wykonywania poszczególnych czynności, niechęć, a nawet brak akceptacji dla zmian np. w planie dnia,
- nieoczekiwane zmiany mogą prowadzić do nadmiernych zachowań emocjonalnych, a nawet agresji, czy autoagresji,
- ograniczona mimika, niedostateczny kontakt wzrokowy,
- trudności z utrzymywaniu rozmowy, monologizowanie,
- nadmierne przywiązywanie wagi do szczegółów różnych sytuacji, często nieistotnych dla innych osób, np. w opowiadaniu o jakichś wydarzeniach,
- słabsza sprawność i koordynacja ruchowa, w tym sprawność manualna i grafomotoryczna,
Placówki przeprowadzające diagnozę całościowych zaburzeń rozwoju
Całościowe zaburzenia rozwoju często mają bardzo zróżnicowany charakter i dotykają wielu sfer funkcjonowania dziecka. Dlatego też diagnostyka najczęściej jest procesem, w którym uczestniczy szereg specjalistów. Diagnozy medycznej (dającej możliwość uzyskania świadczeń i orzeczenia) może dokonać jedynie lekarz psychiatra. Jednakże ocena logopedów, psychologów, pedagogów oraz innych specjalistów (w zależności od prezentowanych objawów) są niezwykle pomocne w procesie diagnostycznym i dają szeroki obraz funkcjonowania danego dziecka. Z tego względu, wiele ośrodków i poradni diagnozujących zaburzenia całościowe, diagnozę przeprowadza wielotorowo, w oparciu o opinię specjalistów kilku dziedzin.
Badania mogą obejmować między innymi: wywiad z rodzicami, wywiad, obserwację i badanie specjalnymi narzędziami diagnostycznymi dziecka na terenie poradni/ośrodka, obserwację dziecka w swobodnych warunkach domowych, niekiedy kontakt z placówkami edukacyjnymi, do których uczęszcza badany. Wszelkie działania diagnostyczne podejmowane są z uwzględnieniem sytuacji dziecka (sposób funkcjonowania, wiek). Szeroka diagnoza nie tylko pozwala jednoznacznie wykluczyć lub potwierdzić występowanie zaburzeń. Dzięki niej możliwe jest udzielenie jak najlepszego wsparcia w formie odpowiedniej terapii, bez której utrudnione jest pełne rozwijanie potencjału dziecka.
Opiekunowie, którzy zaobserwowali u swojego dziecka niepokojące zachowania, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń całościowych mogą udać się do placówek diagnostycznych świadczących pomoc w ramach NFZ jak i komercyjnych.
CZY NALEŻY WYJAŚNIAĆ DZIECKU DIAGNOZĘ
ZESPOŁU ASPERGERA?
Oczywiście, że tak, ponieważ dzięki temu łatwiej mu będzie zaakceptować siebie, nie dokonując krzywdzących porównań z rówieśnikami, będzie mniej narażone na zaburzenia lękowe, depresję i zaburzenia zachowania. Będzie też mogło aktywnie uczestniczyć w tworzeniu przeznaczonych dla niego programów, ponieważ będzie wiedziało, dlaczego musi regularnie spotykać się ze specjalistą. Wyjaśnienie kierowane do małego dziecka powinno być dostosowane do jego wieku i dostarczać mu informacji dla niego istotnych. Powinno się przede wszystkim przedstawić mu korzyści z umiejętności zawierania przyjaźni i zabawy z innymi dziećmi oraz z pomocy w nauce i osiągnięciu sukcesu w pracy szkolnej. Jest wiele książek, które mogą w tym pomóc, np.
- Amenta, Ch. A, (2010). Krzyś jest wyjątkowy. Dla dzieci o autyzmie.
Przeł. E. Wojtych. Gdańsk – Sopot: GWP. - Hoopman, K. (2012). Wszystkie koty mają zespół Aspergera.
Przeł. U. Zalewski. Warszawa: Linia - Chromik-Kovacs, J., Banaszczyk, I. (2016). Kim jest Ryś? Opowieść o chłopcu
z zespołem Aspergera. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia
Kolejnym źródłem informacji, które pomagają wyjaśnić naturę zespołu Aspergera z perspektywy osobistej, są autobiografie pisane przez dzieci, młodzież i dorosłych dotkniętych tym zaburzeniem. Czytelnik może identyfikować się z doświadczeniami autora, zaś innym może to ułatwić zrozumienie jego przeżyć.
- Grandin, T., Scariano, M. M. (1995). Byłam dzieckiem autystycznym.
Przeł. E. Zachara. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN - Jackson, L. (2010). Świry, dziwadła i zespół Aspergera. Przewodnik użytkownika dorastania. Przeł. E. Niezgoda. Warszawa: Fraszka Edukacyjna – Fundacja Synapsis
- Cook O’Toole, J. (2018). (Sekretna) księga asperdzieciaka. Poradnik dla dzieci
i młodzieży z zespołem Aspergera. Przeł: A. Weksej. Kraków: Wydawnictwo UJ
Materiały przygotowane przez:
mgr Agnieszka Sochacka
mgr Paulina Rudzińska
mgr Iwona Sędzińska-Klejman
mgr Iwona Haak-Michałowicz
